هواساز هیت ریکاوری چیست ؟ چه تفاوتی با هواساز معمولی دارد؟

با توجه به محدودیت منابع تولید برق در کشور و سهم بالای سیستم‌های تهویه مطبوع در مصرف انرژی، لزوم بهره‌گیری از راهکارهای مؤثر برای کاهش مصرف انرژی بیش از پیش احساس می‌شود. در این راستا، فناوری‌های نوینی توسعه یافته‌اند که نقش مهمی در بهینه‌سازی مصرف انرژی ایفا می‌کنند. یکی از کارآمدترین این فناوری‌ها، دستگاه هواساز با بازیافت حرارتی (heat recovery) است. هواسازهای هیت ریکاوری با هدف کاهش اتلاف انرژی و تأمین هوای تازه، به‌گونه‌ای طراحی شده‌‌اند که امکان تهویه مؤثر را با حداقل نیاز به گرمایش یا سرمایش فراهم می‌سازند.

هواساز با هیت ریکاوری چیست ؟

هیت ریکاوری (Heat Recovery) یعنی بازیابی و استفاده دوباره از گرما یا سرمای هوای خروجی برای کاهش مصرف انرژی در فرایند تهویه هوا.

با این تعریف، هواساز هیت ریکاوری یک دستگاه هوشمند تهویه هوا است که هم هوای تازه را وارد ساختمان می‌کند و هم هوای آلوده یا گرم داخل ساختمان را به بیرون منتقل می‌نماید. نکته مهم و جذاب در مورد دستگاه هواساز بازیابی انرژی این است که پیش از آن‌که هوای داخل از ساختمان خارج شود، گرما یا سرمای آن را پس می‌گیرد و به هوای تازه‌ای که در حال ورود به داخل است، منتقل می‌کند.

به زبان ساده، این دستگاه مثل یک “انتقال‌دهنده انرژی” عمل می‌کند؛ یعنی اجازه نمی‌دهد گرمای داخل در زمستان یا سرمای داخل در تابستان به راحتی هدر برود. این کار باعث می‌شود دمای هوای ورودی تا حد زیادی به دمای دلخواه نزدیک شود و انرژی کمتری برای گرم یا سرد کردن آن مصرف شود.

هواساز هیت ریکاوری چگونه کار میکند ؟

مراحل عملکرد هواساز هیت ریکاوری:

• ورود هوای تازه (Outside Air Inlet): هوای تازه از محیط بیرون وارد دستگاه می‌شود و آماده تصفیه و تعدیل دماست.
• خروج هوای مصرف‌شده (Exhaust Air Outlet): هوای گرم یا سرد و آلوده از فضای داخلی به سمت خارج هدایت می‌شود.
• انتقال انرژی در مبدل حرارتی (Heat Exchange): هوای تازه و هوای خروجی از کنار یکدیگر و از درون مبدل حرارتی عبور می‌کنند. در این مرحله، گرما یا سرما از هوای خروجی به هوای ورودی منتقل می‌شود، بدون اینکه دو جریان با هم ترکیب شوند.
• توزیع هوای تازه با دمای متعادل به داخل ساختمان (Supply to Interior): هوای تازه که اکنون دمایش به شرایط داخلی نزدیک شده، وارد ساختمان شده و در فضاهای مختلف توزیع می‌شود.

این فرآیند باعث صرفه‌جویی در مصرف انرژی و تأمین هوای باکیفیت می‌شود.

اجزای تشکیل دهنده هواساز هیت ریکاوری

هواساز هیت ریکاوری، علاوه بر اجزای اصلی مشترک با دیگر انواع هواسازها، دارای اجزای تخصصی‌تری است که امکان بازیابی انرژی را فراهم می‌کند. در ادامه اجزای مهم آن را معرفی و تفاوت‌های کلیدی با هواسازهای معمولی را توضیح می‌دهیم:

1. فن تأمین هوا (Supply Fan)

• وظیفه: دمیدن هوای تازه تصفیه‌شده به داخل ساختمان.
• تفاوتی با هواساز معمولی ندارد، اما در هیت ریکاوری باید قدرت کافی برای عبور هوا از مبدل حرارتی را داشته باشد.

2. فن تخلیه هوا (Exhaust Fan)

• وظیفه: خارج کردن هوای مصرف‌شده از داخل ساختمان.
• تفاوت: در هیت ریکاوری، این فن باید جریان خروجی را از مبدل حرارتی عبور دهد، بنابراین نیاز به طراحی دقیق‌تری دارد.

3. فیلتر هوا (Air Filters)

• وظیفه: حذف ذرات معلق، گرد و غبار و آلاینده‌ها از هوای ورودی.
• تفاوت چندانی با هواساز معمولی ندارد، اما در سیستم‌های هیت ریکاوری گاهی در دو مسیر (ورودی و خروجی) فیلتر نصب می‌شود.

4. مبدل حرارتی (Heat Exchanger)

مهم‌ترین بخش سیستم هیت ریکاوری است که وظیفه انتقال حرارت بین هوای خروجی و هوای ورودی بدون تماس مستقیم بین این دو جریان را دارد.

انواع مبدل حرارتی:

• مبدل صفحه‌ای (Plate Heat Exchanger)
• چرخ حرارتی دوار (Rotary Wheel)
• کویل حلقه بسته (Run-Around Coil)

این جزء در هواسازهای معمولی وجود ندارد.

5. دمپرها (Dampers)

• وظیفه: کنترل جریان هوا (ورود، خروج، بای‌پس).
• در هواساز هیت ریکاوری معمولاً دمپر بای‌پس برای مواقع خاص (مثل جلوگیری از یخ‌زدگی) نیز تعبیه می‌شود.

6. کویل گرمایش و سرمایش (Heating/Cooling Coils)

• وظیفه: در صورت نیاز، هوای ورودی را گرم یا سرد می‌کنند.
• کویل سرد و گرم هواساز در هر دو نوع هواساز وجود دارد، اما در مدل هیت ریکاوری، معمولاً اندازه و ظرفیت آن‌ها کوچکتر است چون بخشی از انرژی از قبل بازیابی شده.

7. کنترلرها و سنسورها (Controllers & Sensors)

• وظیفه: مدیریت خودکار عملکرد فن‌ها، مبدل حرارتی، دما، رطوبت و غیره.
• سیستم کنترل در هواسازهای هیت ریکاوری پیچیده‌تر است چون نیاز به تنظیم دقیق انتقال انرژی دارد.

کاربرد هواساز هیت ریکاوری در کجاست؟

هواسازهای هیت ریکاوری به دلیل توانایی در بازیابی انرژی، صرفه‌جویی در مصرف انرژی و افزایش کیفیت هوای داخلی، در انواع ساختمان‌ها و فضاهایی که نیاز به تهویه مداوم دارند، کاربرد گسترده‌ای دارند. در ادامه مهم‌ترین محل‌های استفاده از این سیستم‌ها را مشاهده می‌کنید:

1. بیمارستان‌ها و مراکز درمانی

• نیاز به تهویه دائم و هوای تازه با کیفیت بالا
• جلوگیری از اتلاف انرژی در فضاهای حساس مانند اتاق عمل یا ایزوله

2. مدارس و دانشگاه‌ها

• تهویه کلاس‌ها با جمعیت بالا و ساعات فعالیت طولانی
• کاهش مصرف انرژی در سیستم‌های مرکزی تهویه

3. ساختمان‌های اداری

• تهویه پیوسته در دفاتر با پنجره‌های بسته و جمعیت بالا
• صرفه‌جویی در هزینه‌های گرمایش و سرمایش در ساعات کاری طولانی

4. مجتمع‌های مسکونی مدرن

• استفاده در واحدهای دارای سیستم تهویه مرکزی یا مستقل
• بهبود کیفیت هوای داخلی و کاهش قبض انرژی

5. هتل‌ها

• تأمین هوای تازه برای اتاق‌ها بدون باز شدن پنجره‌ها
• افزایش راحتی مهمانان با کاهش نویز و مصرف انرژی

6. کارخانه‌ها و فضاهای صنعتی سبک

• کنترل شرایط دما و کیفیت هوا در خط تولید یا انبار
• تهویه در فضاهایی با تبادل حرارت بالا

7. استخرها و باشگاه‌های ورزشی

• حفظ دما و رطوبت متعادل در فضاهای مرطوب و گرم
• تهویه مؤثر با کمترین اتلاف حرارت

8. سالن‌های سینما، تئاتر و اجتماعات

• گردش هوای تازه بین جمعیت زیاد با کمترین مزاحمت حرارتی
• بهینه‌سازی عملکرد سیستم تهویه در طول رویدادها

به طور کلی هر جایی که هوای تازه لازم است اما نمی‌خواهیم انرژی بیشتری برای گرم یا سرد کردن آن مصرف کنیم، هواساز هیت ریکاوری بهترین گزینه است. این سیستم به‌ویژه برای ساختمان‌های بزرگ، پرتردد یا با کاربری دائمی بسیار مقرون‌به‌صرفه و کارآمد است.

مزایای هواساز هیت ریکاوری

مزیت	توضیح
صرفه‌جویی در مصرف انرژی	بازیابی گرما یا سرما از هوای خروجی، کاهش نیاز به گرمایش یا سرمایش اضافی
کاهش هزینه‌های بهره‌برداری	کاهش مصرف انرژی منجر به کاهش هزینه‌های قبض‌های گاز و برق
بهبود کیفیت هوای داخل	تأمین مداوم هوای تازه و فیلترشده بدون اتلاف انرژی
کاهش ظرفیت تجهیزات تهویه	نیاز کمتر به بویلر، چیلر یا سیستم‌های گرمایشی-سرمایشی قوی
افزایش بهره‌وری سیستم تهویه	کارایی بیشتر با مصرف انرژی کمتر
دوستدار محیط زیست	کاهش انتشار CO₂ و کمک به اهداف توسعه پایدار
مناسب برای فضاهای پرتردد	بهترین عملکرد در مکان‌هایی با تهویه مداوم یا جمعیت زیاد

معایب هواساز هیت ریکاوری

عیب	توضیح
هزینه اولیه بالا	قیمت خرید و نصب این سیستم بیشتر از هواساز معمولی است
نیاز به فضای بیشتر	به دلیل وجود مبدل حرارتی و تجهیزات اضافه
پیچیدگی در طراحی و نصب	نیاز به طراحی دقیق مسیرهای ورود و خروج هوا
نگهداری تخصصی‌تر	فیلترها، فن‌ها و مبدل حرارتی نیاز به بررسی و سرویس منظم دارند
عملکرد محدود در شرایط بسیار مرطوب یا خیلی سرد	در شرایط خاص ممکن است کارایی مبدل کاهش یابد یا نیاز به سیستم ضد یخ‌زدگی باشد
افزایش مقاومت هوا	عبور جریان از مبدل ممکن است فشار فن‌ها را افزایش دهد، که در طراحی باید جبران شود

قیمت هواساز هیت ریکاوری چقدر است؟

قیمت هواساز هیت ریکاوری به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:

• ظرفیت هوادهی یا CFM هواساز
• نوع مبدل حرارتی (چرخ حرارتی، صفحه‌ای، کویل حلقه بسته و غیره)
• برند و کیفیت ساخت
• امکانات جانبی مثل سیستم کنترل هوشمند، فیلترهای خاص، بدنه ضدزنگ و…

قیمت حدودی هواساز هیت ریکاوری در بازار ایران (سال ۱۴۰۴):

ظرفیت (CFM)	قیمت تقریبی (تومان)
1,000 تا 3,000	80 تا 150 میلیون
3,000 تا 6,000	150 تا 300 میلیون
6,000 تا 10,000	300 تا 600 میلیون
بالای 10,000	600 میلیون تا ۱.۵ میلیارد و بیشتر

قیمت‌ها بسته به برند، امکانات و نوسانات بازار ممکن است تغییر زیادی داشته باشند.

مقایسه قیمت هواساز بازیابی انرژی با دیگر انواع هواساز صنعتی:

در جدول زیر قیمت هواساز هیت ریکاوری با دیگر انواع هواساز صنعتی مقایسه شده است:

نوع هواساز	قیمت نسبی	توضیح
هواساز معمولی	ارزان‌تر	ساده‌تر و بدون سیستم بازیابی انرژی
هواساز هیت ریکاوری	گران‌تر	به‌دلیل وجود مبدل حرارتی و تجهیزات کنترلی پیشرفته
هواساز هایژنیک	گران‌تر یا هم‌قیمت	مخصوص محیط‌های بهداشتی، با استانداردهای بالا
هواساز ایرواشر	مشابه یا ارزان‌تر	برای رطوبت‌دهی و سرمایش تبخیری، مصرف برق پایین ولی بدون کنترل دقیق دما

هواساز هیت ریکاوری از هواسازهای معمولی گران‌تر است، اما در مقایسه با سیستم‌هایی مانند هواساز هایژنیک، قیمت متعادل‌تری دارد. با این حال، به‌دلیل صرفه‌جویی در مصرف انرژی، در بلندمدت مقرون‌به‌صرفه‌تر است و بازگشت سرمایه‌ی خوبی دارد، مخصوصاً در ساختمان‌هایی با مصرف انرژی بالا.

سخن پایانی

در دنیای امروز که کاهش مصرف انرژی و بهبود کیفیت هوای داخلی به یک ضرورت تبدیل شده است، هواساز هیت ریکاوری به عنوان راهکاری هوشمند و پایدار شناخته می‌شود. این سیستم با استفاده از فناوری بازیابی گرما، نه‌تنها از هدررفت انرژی جلوگیری می‌کند، بلکه به تهویه‌ای مؤثر و بهینه در فضاهای مختلف کمک می‌کند.

اگرچه هزینه اولیه این نوع هواساز ممکن است بیشتر از نمونه‌های معمولی باشد، اما صرفه‌جویی بلندمدت در مصرف انرژی، کاهش هزینه‌های بهره‌برداری و افزایش آسایش حرارتی ساکنان، این سرمایه‌گذاری را کاملاً توجیه‌پذیر می‌سازد. هواساز هیت ریکاوری، انتخابی آینده‌نگر برای ساختمان‌های مدرن و پایدار است.

سوالات متداول درباره هواساز هیت ریکاوری